“ IK HEB ÉÉN DAG VAKANTIE EN DAN REGENT HET!” PSYCHOLOOG FILIP RAES LEGT UIT WAAROM WE GRAAG KLAGEN

Als we iets hebben gedaan de afgelopen maanden, dan is het wel klagen en zagen over corona. Zal het einde van de pandemie dan ook het einde van ons geklaag betekenen? Helaas niet, denkt klinisch psycholoog Filip Raes. Want wij, mensen, klagen graag. Maar dat is niet erg, zegt de psycholoog. Want onze voorliefde voor negativiteit hélpt ons ook. Wat maakt klagen zo leuk? En hoe komt het dat we zoveel oog hebben voor het negatieve? “Een beetje doemdenken, piekeren, klagen, roddelen: het heeft allemaal zijn voordelen.” 

‘En, hoe is ‘t?’ vraagt de bakker op zondagochtend. ‘Ça va, ik ben corona zo beu’, antwoorden we dan. De volgende dag op kantoor speelt zich een soortgelijk tafereel af. ‘Goed weekend gehad?’ vraagt die ene collega. We knikken niet al te enthousiast. ‘Slecht geslapen, misschien van de ­vollemaan.’ 

“Klagen heeft een functie”, vertelt Filip Raes, klinisch psycholoog, hoogleraar aan de KU Leuven en gedragstherapeut die onderzoekt wat mensen kwetsbaar maakt voor emotionele ­problemen zoals depressie en angst. “Mensen die klagen, ventileren ook. Ze spreken uit waar ze mee zitten. Dat lucht op. Daarnaast is klagen een ­manier om steun te zoeken bij anderen. Troost, misschien zelfs raad. En dat is compleet normaal. Als je klaagt over het weer en je krijgt bijval, dan creëert dat een gevoel van herkenning en samenhorigheid. Zo’n verbondenheidsgevoel is essentieel voor ons, sociale wezens. Het is wel belangrijk om niet te lang in die klaagzang te blijven hangen, want dan loop je het risico anderen mee te sleuren in een negatieve spiraal.”

Born this way

Onze behoefte aan klagen en zagen is haast even natuurlijk als onze nood aan sociaal contact. We doen het dus écht niet expres. Filip Raes: “Ons brein is geprogrammeerd om dingen die niet goed zijn of verbetering nodig hebben, sneller op te merken. Dat gegeven heet met een chic woord: negativiteitsbias. Bijgevolg zal alles wat wél goed loopt en in orde is, gemakkelijker aan onze aandacht ontsnappen. We zijn niet gemaakt om 24/7 gelukkig te zijn, want de hang naar het negatieve zit in meer of mindere mate in ons allemaal.”

Een foutje van de natuur? Niet echt. “Je vergroot je kansen op overleving, als je op je hoede bent”, zegt de expert. “Stel je voor dat er duizenden jaren geleden twee soorten mensen bestonden: flierefluiters die altijd lagen te chillen, en serieuzere mensen die alert waren, nadachten over problemen en dan ook sneller reageerden bij gevaar. Wie had het meeste kans om te overleven, denk je? Inderdaad, de serieuze soort.”

Een focus op het negatieve had dus een gunstig effect voor onze voorouders. En dat overlevingsmechanisme zit nog altijd in ons. Filip Raes: “In het licht van de evolutie kan je beter iets te gevoelig zijn voor gevaar dan iets te weinig. Je aandacht richten op de dingen die goed lopen, heeft functioneel weinig waarde. Ja, voor onze geestelijke gezondheid is die negatieve focus nefast, maar dat is nu eenmaal hoe de natuur werkt. Het is misschien een weinig romantische boodschap, maar we zijn niet geëvolueerd om zo lang en gelukkig mogelijk te leven. We zijn geëvolueerd om ons efficiënt voort te planten, zodat onze soort blijft bestaan.”

Dramaqueen

Ga je nog een stapje verder, dan merk je dat we ontzettend geïntrigeerd zijn door conflict. Want zeg nu zelf: een film zonder drama, spanning en dingen die compleet de mist ingaan heeft zelden een Oscar gewonnen. Agent Smith, een personage uit de sciencefictionfilm The Matrix (over een groep rebellen die ontdekt dat ze in de Matrix, een ‘schijnwereld’, leven, red.) stelt het zo: “In het eerste model van de Matrix gaven we iedereen een perfect leven. Lijden bestond niet, men was gewoon ­gelukkig. Het was een ramp. Niemand accepteerde het programma als werkelijkheid.”

Filip Raes: “We hebben van nature interesse in verraad, bedrog, relatieproblemen, liegen en bondgenootschappen vormen. Of het nu Game of Thrones is met zijn allianties en intriges, een doorsnee soap of een burenruzie in je straat, het prikkelt ons brein allemaal even hard. Zoals ik eerder al aanhaalde, zijn we sociale dieren. Bijgevolg zijn sociale relaties heel belangrijk. Het is altijd van overlevingswaarde geweest om goed mee te zijn met de ontwikkelingen binnen de groep: Wie kan ik vertrouwen? Wie doet het met wie? Wie liegt er? Onze interesse in conflict is opnieuw een overlevingsmechanisme. Dat verklaart ook meteen waarom we graag roddelen. Er wordt zelfs gedacht dat de behoefte aan roddelen een van de basisredenen is voor het ontstaan van taal.”

Nog zo slecht niet

Bekijk je het van de positieve kant, dan is onze voorliefde voor negativiteit dus zo slecht nog niet. “Een beetje doemdenken, piekeren, klagen, het heeft allemaal zijn voordelen”, stelt de expert. “Optimisten doen die dingen van nature veel minder, en da’s ook niet altijd goed. Ik zat ooit in een radio-uitzending met VRT-­sportanker Aster Nzeyimana. Hij zei dat hij zich zelden zorgen maakt. Hij was dan ook zo eerlijk om toe geven dat dat hem al vaak in de problemen gebracht heeft. Als je je nergens iets van aantrekt, dan bots je weleens tegen problemen aan die een piekeraar wél heeft opgelost. ­Pieker je daarentegen overmatig en beïnvloedt het je hele leven, dan kan je wel beter professionele hulp zoeken.”

Zolang het binnen de perken blijft, is het een kwestie van leren leven met je soms zwartgallige brein. “Je kan jezelf aanleren om positiever te zijn door oefeningen te doen uit de positieve psychologie, zoals het bijhouden van een dankbaarheidsdagboek of jezelf trainen om gepieker snel op te merken. Maar weet dat het vechten blijft tegen tienduizenden jaren evolutie.”

Hartjes en likes

Dat de mens een complex wezen is, blijkt nog maar eens uit onze socialemedia-accounts. Daar is onze negativiteitsbias vaak in de verste verte niet te bespeuren. “Gek genoeg zijn mensen op sociale media geneigd om te tonen of zelfs in scène te zetten wat er wél goed gaat”, zegt de expert. “Dat heeft dan weer te maken met een ander ­belangrijk aspect van de evolutie: ­ervoor zorgen dat anderen je mogen. We willen bevestiging, erkenning en bewondering. Anno 2021 krijg je die gemakkelijk via hartjes en likes. En we trappen er telkens weer in. Daarom ben ik voorstander van het verenigen van deze twee ogenschijnlijk onverenigbare werelden: deel ook eens dat je je verveelt, dat het minder gaat, en dat jouw leven evenmin perfect is.”