Woede: zo ga je er veilig mee om

Woede. Een heel natuurlijke emotie. We voelen ons allemaal wel eens geïrriteerd of boos. Net als schaamte – waar ik vorige keer over schreef – is woede een tamelijk dwingende emotie. Woede kan zich werkelijk meester van je maken. In deze blog ga ik het hebben over de emotie die we allemaal weleens ervaren, de sensatie met een vrij slecht imago. Woede. Waar komt die vandaan? Wat moet je ermee en hoe zorg je dat jouw woede niet de overhand neemt?

Wat is woede?

Wat is woede nu eigenlijk precies? Woede is in de eerste plaats een beschermingsmechanisme. Het is een natuurlijke reactie die zich aandient wanneer jou, of een ander, onrecht wordt aangedaan. Een belangrijke emotie dus, bedoeld om onze grenzen te bewaken en onszelf te beschermen. Hoewel woede niet een hele goede naam heeft, is er eigenlijk niets mis mee.

Toen we nog als nomaden door de bossen zwierven, hielp woede ons snel te handelen en in actie te komen bij dreigend gevaar. Het probleem van woede is, dat hij in de context van onze huidige tijd vaak tamelijk misplaatst is. Woede heeft zijn natuurlijke functie verloren, maar ons brein reageert nog altijd primair, namelijk alsof ons leven wordt bedreigd. Erg belangrijk dus om deze emotie bij de lurven te grijpen wanneer hij zich aandient.

Woede als afdekking

Omdat woede een primaire emotie is, wordt hij vaak gebruikt als afdekking van een andere emotie of een ander gevoel. Ook dat is een vorm van bescherming, namelijk de bescherming tegen pijn die je niet wilt voelen. Emoties die niet worden erkend, kunnen zich later manifesteren in de vorm van allerlei stressklachten. Je woede leren kennen en erkennen is dan ook een belangrijke stap voorwaarts bij het beteugelen van deze driftkikker van een emotie.

De schuld van een ander

Als je boos bent, voel je je benadeeld door een ander. Je hebt iets niet gekregen waar je wel recht op had: een promotie, misschien een uitnodiging voor een huwelijk? Er is je iets niet gegund of je werd niet op waarde geschat. Kortom: woede wordt veroorzaakt door iets of iemand anders, toch? Het feit dat we ons – als we boos zijn – per definitie verongelijkt voelen, is meteen een gevaarlijk aspect van de hele sensatie. Natuurlijk zijn er bepaalde ethische normen en waarden waar we het allemaal wel over eens zijn:

Gij zult niet doden. Gij zult niet stelen. Gij zult niet liegen. Ga zo maar even door. Maar de ethiek in bredere zin kent een veel groter grijs gebied waarin de meningen nogal verschillen. Met andere woorden: je benadeelt voelen, is iets anders dan benadeeld worden. Woede laat zich kenmerken door een grote stelligheid van het woedende subject. De overtuigingskracht waarmee iemand die boos is zijn gelijk over het voetlicht brengt, kan behoorlijk imponerend zijn, zeker als zo’n pleidooi met grootse handgebaren gepaard gaat.

Aristoteles

Een van de grote filosofen die zich met woede bezighield, was Aristoteles. Hij heeft over woede veel nagedacht en geschreven en kwam tot de conclusie dat de emotie zowel pijn als genot behelst. De pijn refereert hierbij aan de gekwetstheid van het woedende subject en het genot van de woede zit hem in het vooruitzicht van de wraak. Een praktisch voorbeeld: je bent boos op een vriend. Hij heeft je bedonderd. Laten we zeggen dat hij er met je vriendin vandoor is gegaan, doorgaans een goede grond voor de nodige woede. Je voelt pijn en gekwetstheid. Iemand om wie jij geeft, heeft zich respectloos getoond.

Je besluit voor fysiek geweld te kiezen. Je stapt op je vriend af en geeft hem een rechtse. Zonder woorden te gebruiken, zeg je: ‘Jij deed mij pijn. Nu doe ik jou ook pijn.’ Je voelt genot; het genot van de vergelding. Een woedende handeling dient er eigenlijk altijd toe de pijn die diezelfde woede veroorzaakte, ongedaan te maken. Wanneer er aan woede een actie gekoppeld wordt, dan liggen daar dus niet de fraaiste motieven aan ten grondslag. Het is dan ook aan te raden om met woede op een andere manier om te gaan. Over de alternatieven kom ik zo te spreken.

Het doelwit van de woede

Aristoteles benadrukt verder dat het doelwit van een woedende handeling, eigenlijk altijd een ander mens is. Ik ben boos op jou of jij bent boos om mij.[1] Als ik zo vrij mag zijn, ben ik het daar niet helemaal mee eens. Ik heb in de praktijk veel gezien dat woede een grote onderliggende drijfveer van mensen kan zijn die zich manifesteert in vele facetten van het leven. Sluimerende woede kan zich op allerlei manieren wreken. Niet enkel op mensen, maar zeker ook op dingen of zelfs op dieren, passief of agressief.

Misschien heb je het wel eens gezien. De meneer met de hond die maar niet luisteren wil en zijn geliefde huisdier er met de riem van langs geeft. Misschien ben je zelf wel eens heel erg boos geworden op je keukenkastje toen je je hoofd er tegen stootte. Er zijn allerlei manieren om woede te ervaren en woede te uiten. De kunst is om daarbij je omgeving, jezelf of anderen geen schade aan te doen. Dat woede volgens het woedende subject altijd door een ander wordt veroorzaakt, maakt het nu juist zo’n gevaarlijke emotie. Want vaak heeft woede die uit stress voortkomt niets meer met die ander te maken, en des te meer met jezelf.

De primaire emotie

Woede is dus een primaire emotie. Als je boos bent, reageer je direct. Er zit nauwelijks ruimte tussen de emotie en het handelen. Dat maakt woede een extra gevaarlijke emotie, want wie vanuit een impuls handelt, zal snel overreageren. Woede heeft een directe invloed op het doelwit van de woede. Het is een bedreigende emotie. Logisch, want met woede oefen je macht uit. Kijk maar eens naar de fysieke handelingen waarmee woede gepaard gaat.

Wanneer je boos bent, maak je je groot. Het wapen waarmee je ten strijde trekt is soms je stem. Je verheft hem of schreeuwt. Bedreigende armbewegingen worden ook veel gebruikt. Als je woedend bent, neem je zo veel mogelijk ruimte in. Het is een emotie die zich naar buiten keert. Hoe groter jij je maakt, hoe kleiner de ander in verhouding tot jou wordt. Dat kan een gevoel van voldoening geven of zoals Aristoteles omschreef ‘genot.’

Controlerende emotie

Woede is ook een controlerende emotie, omdat je met woede poogt macht uit te oefenen op je omgeving. Dat kan in een hardnekkig geval letterlijk zijn door iemand tegen de grond te drukken en fysiek geweld te gebruiken, maar dat kan ook door te manipuleren. Mensen manipuleren iets te doen wat jij wilt, is ook een vorm van woede. Het komt uit dezelfde koker, namelijk die van verongelijktheid en jij-moet-doen-wat-ik-zeg. Een houding die je in het leven niet veel verder brengt. Maar voor veel mensen die worstelen met onderdrukte woede, is het niet makkelijk om hiervan los te komen. Wie continu met onderdrukte woede rondloopt, wijst altijd met de vinger naar de buitenwereld.

“Waar het verstand ophoudt, begint de woede. Daarom is woede een teken van zwakte.”

Dalai Lama

Woede maakt dat je bij jezelf wegblijft. Het zorgt ervoor dat je de verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag altijd bij een ander legt. De driftkikker kan je vaak haarfijn uitleggen wat er aan de wereld en de dingen allemaal niet deugt. Hij kan er uren over vertellen en als je hem tegenspreekt, dan ben je nog niet jarig. Wie boos is, ontbreekt het aan zelfreflectie. Iemand die de hele dag maar klaagt, is geen prettig gezelschap. Het is dan ook goed om je te realiseren dat boze mensen verdrietige mensen zijn, die met onderdrukte emoties rondlopen en over het algemeen met heel veel stress.

Het stresshormoon

Wie boos is maakt adrenaline aan en dat is, jawel, het stresshormoon. Adrenaline wordt in de bijnieren aangemaakt. Het heeft een hele heldere functie. Het zorgt ervoor dat je in bedreigende situaties snel kunt handelen. Je hebt het vast zelf weleens ervaren. Je hart gaat sneller kloppen, je bloeddruk stijgt. Je voelt je opgefokt. Klaar om te vechten of te vluchten. Wie te veel adrenaline aanmaakt omdat hij alsmaar boos is, zal daar op termijn klachten van ondervinden. Het hormoon kan bij overproductie zorgen voor slaapproblemen, overgewicht en zelfs voor burn-out klachten.[2]

Door woede beheerst

Wie door woede beheerst wordt, verliest zicht op de realiteit. Daarom is het ontzettend belangrijk om onderdrukte woede te herkennen en te erkennen. Wie zichzelf heeft aangeleerd om altijd vanuit woede te reageren, zal het steeds moeilijker vinden om op een andere manier te reageren. Gewoonten zijn moeilijk te doorbreken, zeker als ze vele jaren hebben gediend als afdekking van een dieper liggend gevoel of een onverwerkt trauma. Achter het masker van de woede ligt een heel pallet aan andere emoties verscholen: die zijn vaak een stuk minder destructief dan hun woedende soortgenoot.

Vertrouwd met woede

Patronen van woede doorbreken zal dus betekenen dat je niet alleen je woede, maar ook de emoties die achter die woede verborgen liggen, aan moet gaan. Dit kan soms een behoorlijke achtbaan van emoties zijn. Mensen die aan de slag gaan met het doorbreken van patronen van woede, voelen zich vaak overweldigd door het pallet aan emoties dat naar boven komt. Hoewel de woede hen misschien niet verder bracht en er niet bepaald voor zorgde dat ze op een liefdevolle manier in het leven stonden, was het wel een manier om met het leven om te gaan: een vertrouwde manier. Natuurlijk gaat het loslaten van woede dan ook gepaard met angst en soms met terugvallen in oude woede. Dat hoort er allemaal bij.

Passieve woede herkennen

Onderdrukte woede uit zich op verschillende manieren en niet alleen maar in de vorm van een vloekende burger. Passief agressief gedrag bij mensen die met onderdrukte pijn rondlopen zijn: manipuleren, liegen, grote verhalen vertellen, cynisme en bemoeizucht. Nu we weten wat woede is, wat het met ons kan doen en hoe we het herkennen, laten we eens kijken naar de mogelijkheden om met onze woede om te gaan. Laten we het hebben over anger management.

Herken je woede

De eerste stap om beter om te gaan met woede, is het herkennen van die emotie. Misschien heb je inmiddels wat meer handvatten gekregen en herken je bij jezelf een van de boven omschreven gedragingen. Bemoei je je veel met anderen? Heb je de neiging om verhalen op te blazen en voel je je vaak opgefokt? Kijk dan eens rustig naar de gevoelens die aan dat gedrag ten grondslag liggen. Het zal je helpen om meer inzicht in je gevoelsleven te krijgen. Doe het stap voor stap en met behulp van een coach. Er kunnen soms trauma’s en heftige emoties naar boven komen. Dan is begeleiding raadzaam om met deze ‘nieuwe’ emoties om te leren gaan.

Erken je woede

Wanneer je jezelf in de auto je middelvinger op ziet steken, herken je misschien dat je boos bent. De volgende stap is om die emotie dan ook te erkennen. Dat betekent dat je hem ziet, in al zijn glorie. Woede doet het goed achter dichte deuren, maar als die deuren openstaan en er frisse lucht naar binnen waait, dan neemt de kracht van de woede al snel af en komt er ruimte voor meer constructieve emoties. Woede erkennen, er naar kijken zonder oordeel en zonder er een handeling aan te koppelen, zal de emotie ontkrachten.

Van uitstel komt afstel

Wanneer je eenmaal herkent en erkent dat jij een opgewonden standje bent, dan zul je ook weten dat je soms door je woede wordt geleid en dat de woede dan een loopje met je neemt. Maar hoezeer jij je ook bewust bent van deze eigenschap, het zal je niet zomaar lukken om nooit meer in woede te ontsteken. Daarom is het zaak om jezelf een belangrijk trucje aan te leren. De beste vorm van anger management:

Een heftige emotie houdt altijd maar een negentig seconden stand. Hij is beslist van voorbij gaande aard. Geweldig toch? Dit betekent namelijk dat je de woede te slim af kunt zijn door niet meteen te handelen. Voel je de woede zich meester van je maken? Kom dan niet in actie, maar wacht! Doe niks. Het uitstellen van je reactie is de beste anger management, want zoals je weet; van uitstel komt afstel.

Wat is jouw eigen ervaring met woede? Heb je een manier gevonden om daar (anders) mee om te gaan? Deel jouw kennis in het reactieveld hieronder. Of klik op één van de bovenstaande Social Mediaknoppen. Daar maak je altijd weer vrienden mee