HET PORTUGEES OORLOGSSCHIP

Wetenschappelijke naam: Physalia physalis
Frans: Physalie ou Galère portugaise
Nederlands: Portugees oorlogsschip 

De aanwezigheid van de Physalia physalis of het Portugees oorlogsschip in de Noordzee is uitzonderlijk. Begin maart 2020 spoelde een exemplaar aan in Raversijde.

Het Portugees oorlogsschip is geen echte kwal, maar een siphonophora, een kolonie van individuele poliepen. Ze drijft op het zeeoppervlak door middel van een met lucht gevulde vlotter en is uitgerust met zeer stekende tentakels, die tot wel 40 meter lang kunnen worden. Deze tentakels kunnen afbreken en wegdrijven op de golven, waar ze moeilijk zichtbaar zijn voor zwemmers. Zelfs dood en gestrand kunnen de intacte tentakels nog steeds irriterend zijn.

Het bovenste gedeelte meet een 20-tal cm. Vanop afstand lijkt het op een langwerpige en doorschijnende ballon met roze en blauwe reflecties. Bovenaan de bal is een kuif, die lijkt op een sluier.

De Physalia physalis komt voornamelijk voor in tropische en subtropische zeeën, maar kan door de wind over lange afstanden worden meegevoerd. Haar aanwezigheid is dan ook al gerapporteerd aan de zuidwestkust van Engeland en Aquitaine in het zuidwesten van Frankrijk.

Contact met het Portugees oorlogsschip zorgt onmiddellijk voor intense pijn, gestriemde huid en jeuk. Er kunnen zich blaren vormen en de letsels laten soms gepigmenteerde littekens na (bruine vlekken).

Na 15 minuten tot een uur kunnen algemene symptomen van verschillende ernst optreden: misselijkheid, braken, snelle hartslag, pijn in de borst en de buik, moeite met ademhalen, pijn in de spieren en gewrichten, malaise, duizeligheid, koorts.

Een allergische reactie is ook mogelijk.

Het Portugees oorlogsschip is een beruchte- en gevreesde kwal rond de warmere oceanen in de wereld. Hoewel dit type kwal eigenlijk officieel geen kwal is, wordt het toch vaak met de kwallen geassocieerd. Het is namelijk een kolonie van honderden holtedieren die poliepen genoemd worden.

Samenstelling

De poliepen waaruit een Portugees oorlogsschip bestaan leven samen onder een ‘gevulde blaas’. Binnen die blaas heeft elk poliep een andere taak. Een voorbeeld van één van die taken is bijvoorbeeld voedsel vangen en/of voortplanting. De kwal heeft gemiddeld genomen een lichaam van ongeveer 9 tot 35 cm. Daarbij komt dat de tentakels tot wel 30 meter lang kunnen worden(!)

Leefgebied

Het Portugees Oorlogsschip komt niet voor in de Noordzee. De Noordzee is te koud om te overleven voor dit type kwal. Je zult deze kwallen met name aantreffen rond de exotische gebieden van de wereld, rondom de evenaar.  In de warmere zeeën zoals de Atlantische oceaan en de Indische oceaan komt de kwal het meest voor. Over het algemeen komt de kwal niet dichtbij de kust, maar het kan toch gebeuren dat er eentje aanspoelt. De laatste jaren duiken regelmatig Portugese Oorlogsschepen op in de Middellandse zee.

Naam

De naam is afkomstig van de ontdekkingsreizigers uit de 16e eeuw, toen Portugal op zee machtiger was dan Engeland en Spanje en de Portugese oorlogsschepen iedereen angst inboezemden.

Is een beet dodelijk?

Een steek van het Portugees Oorlogsschip is niet per definitie dodelijk. Het gevaar zit hem meer in het feit dat het gif van de kwal ervoor kan zorgen dat de spieren van een mens verlamd kunnen raken. Als dat met de hartspier gebeurt, ontstaat een hartaanval. Dit kan uiteraard ook met andere spieren gebeuren.

Het Portugees oorlogsschip (wetenschappelijke naam: Physalia physalis) is een staatkwal die voorkomt in de warmere zeeën. Het is geen echte kwal, maar een complexe kolonie van honderden poliepen van vier typen.

Eigenschappen

Het Portugees oorlogsschip bestaat uit vier typen poliepen. Iedere poliep heeft zijn eigen taak.

• pneumatofoor: Naast het lichaam, dat gemiddeld 9 tot 35 cm groot is, heeft het een gasblaas, dat als 'zeil' dienstdoet. Dit zeil, dat in feite een poliep is, kan met lucht gevuld worden als het dier aan de oppervlakte moet blijven, en kan bij gevaar leeglopen waardoor het dier onderduikt. Ook kan dit zeil in een bepaalde hoek gedraaid worden, zodat het organisme invloed kan uitoefenen op de richting waarin het zich beweegt. Zelfs schuin tegen de wind in voortbewegen (laveren) is mogelijk.
• dactylozoïden: het Portugees oorlogsschip kan 15 tot 50 meter lange tentakels ontwikkelen die de prooi, vooral kleine vissen, vangen en verlammen.
• gastrozoïden: de spijsverteringspoliepen. De tentakels vangen de prooi en spuiten die in met gif zodat het verlamd/verdoofd raakt, waarna deze naar de gastrozoïden getransporteerd wordt.
• gonozoïden: de voortplantingspoliepen.

Voortplanting

Elk Portugees oorlogsschip kent twee stadia: dat van een drijvende groep poliepen en dat van een kleine, rondzwemmende meduse, die lijkt op een kwal. Dit is het geslachtsrijpe stadium, waarin het dier zowel eitjes als sperma maakt. Het ontwikkelt zich als een kleine bult op een van de voortplantingspoliepen die aan de blaas hangen, tot het losbreekt om een drijvende larve te worden. Dit begint als één poliep, maakt er meer en wordt zo een volledige kolonie.

Vijanden

De natuurlijke vijanden van het Portugees oorlogsschip zijn de lederschildpad en de verschillende soorten zeeslakken, die immuun zijn voor het gif en de dieren op hun menu hebben staan. Ook worden ze vaak opgevist en dit is cruciaal voor de visserij, omdat het alle vissen doodt die de tentakels aanraken. De vissen zijn onbruikbaar en moeten worden weggegooid.

Gif

Het Portugees oorlogsschip, dat sporadisch in de Noordzee^[2] gesignaleerd wordt, wordt vaak ten onrechte als kwal aangeduid. Dit kan tot een verkeerde behandeling van de beten leiden, aangezien het gif van poliepen van een andere samenstelling is dan dat van een schijfkwal. Het gif doodt meestal niet, maar veroorzaakt wel veel pijn, en eventueel koorts, een shock, en ademhalingsproblemen. Toch overleven sommige mensen een ontmoeting met het Portugees oorlogsschip niet, niet in de laatste plaats door het gevaar in het water in de tentakels verstrikt te raken, verlamd te raken en te verdrinken.

Een tweede kennismaking kan bovendien resulteren in een allergische reactie op het gif. De reactie, een anafylactische shock, is een acute en in principe levensbedreigende allergische reactie op een lichaamsvreemde stof. Hierdoor wordt een hevige immuunreactie van het lichaam op gang gebracht.

Portuguese oorlogschip in het Tayrona National Natural Park

Etymologie

De naam werd in de zestiende eeuw door ontdekkingsreizigers met een dichterlijke vrijheid gegeven. De vorm van het dier doet met een beetje fantasie denken aan de helm die Portugese soldaten toen droegen.