Waarom we niet zonder stress kunnen                        (maar het ons wel opbreekt)

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met de Nationale Wetenschapsagenda. Als stress niet zo enorm nuttig was geweest, was het nooit ontstaan in de evolutie, zegt psycholoog en onderzoeker Bart Verkuil van de Universiteit Leiden. Maar het is wel belangrijk dat je er soms even de rem op kunt zetten.

Wat is er precies handig aan stress?

Psycholoog Bart Verkuil: ‘Het is heel prettig om gestrest te kunnen raken, want stress is een overlevingsreactie.’ ‘Je hartslag gaat omhoog, je ademhaling versnelt, je wordt alerter. Dat maakt het mogelijk om adequaat te reageren op gevaar. Zo ben je bijvoorbeeld in staat om snel weg te springen als er een auto op je af komt rijden.’

‘Het is niet voor niets dat alle dieren een stresssysteem hebben.                                       Stress wordt pas ongezond als het te lang aanhoudt.’

Waarom hebben we zoveel last van ongezonde stress tegenwoordig?

‘Anders dan dieren maken wij ons niet alleen druk over het gevaar nu, maar ook over dingen die in de toekomst kunnen gebeuren. Daar reageert ons stresssysteem ook op.’‘Als je de lichamelijke reacties meet van mensen die aan het piekeren zijn, zie je dat hun lichaam net zo heftig reageert op ingebeeld gevaar als op actueel gevaar.’

‘Op zich is daar niks mis mee, het vertelt je dat je in actie moet komen. Maar je moet op stress ook de rem kunnen zetten. Dat wordt in de huidige maatschappij steeds lastiger. Er ligt veel druk op ons om te presteren, de sociale druk is gigantisch toegenomen. We verwachten heel veel van onszelf. En dan ligt het gevaar op de loer dat je jezelf geen rust gunt, omdat je vindt dat je van alles moet doen.’

Kunnen we in de toekomst stress op nieuwe manieren bestrijden?

‘Misschien wel. We hebben bijvoorbeeld gekeken of we bepaalde zenuwen kunnen stimuleren die worden gezien als de rem op ons stresssysteem. We weten dat bij mensen die veel piekeren een deel van het zenuwstelsel minder actief is. Dat is het deel dat verantwoordelijk is voor rust.’ ‘Met behulp van neurostimulatie proberen we die zenuwen actiever te maken. We gebruiken dan een soort oordopje, waarmee we kleine elektrische prikkels geven in het oor op plekken waar een vertakking van die zenuwen loopt.’

‘Zo hopen we in de toekomst mensen met chronische piekerklachten te kunnen helpen om minder te piekeren.’

Wat is het beste medicijn tegen stress?

Dat is ongetwijfeld goede nachtrust, vertelt slaaponderzoeker Eus van Someren van de Vrije Universiteit Amsterdam en het Nederlands Herseninstituut. ‘Uit onderzoeken die we hebben gedaan blijkt dat goede slapers stressvolle gebeurtenissen veel beter verwerken dan onrustige slapers. Ze hebben ook veel minder kans om na een traumatische gebeurtenis een stressstoornis te ontwikkelen.’

Hoe komt het dat slaap zo’n gunstig effect heeft?

‘Slaap helpt niet alleen bij het onthouden van belangrijke gebeurtenissen, maar ook bij het vergeten van eventueel bijbehorende stress en emoties’, legt Van Someren uit. ‘De remslaap, de slaapfase met de meest levendige dromen, speelt daarbij een grote rol. Als je een nacht goed slaapt, wordt de spanning die hoorde bij een stressvolle gebeurtenis afgeschud.’

‘Onrustig slapen werkt niet of zelfs averechts. Nare gevoelens worden dan juist versterkt.’