Waarom ontstaan zoveel nieuwe ziekten in China?

Chinese dierenmarkten zijn misschien wel de perfecte kweekplek voor virussen. Vrijwel nergens kunnen ze zo makkelijk overspringen van dier op mens.

Nieuwe virusziektes zijn helemaal niet zo nieuw. Ze bestaan al, maar dan bij dieren. Het coronavirus dat in december 2019 uitbrak in de Chinese stad Wuhan komt bijvoorbeeld voor bij vleermuizen. En de griep stamt oorspronkelijk van vogels. Voor mensen zijn de virussen wel nieuw als ze succesvol overstappen. Omdat we er dan geen weerstand tegen hebben, kunnen we flink ziek worden.

'Nieuwe' virussen springen dus over van dier naar mens. Dat kan op plekken waar dieren en mensen dicht op elkaar wonen. China is het meest bevolkte land ter wereld. Bovendien houden ze er enorme hoeveelheden dieren. Dat zijn al twee redenen waarom daar meer virusziektes kunnen ontstaan dan in pakweg Luxemburg.

Neem een tussenstap

Maar virusziektes ontstaan niet zomaar: overspringen van dier naar mens is voor een virus niet vanzelfsprekend, vertelt hoogleraar virologie Marion Koopmans van de Universiteit Leiden. 'We zien dat vogelgriepvarianten die overspringen naar mensen de slachtoffers behoorlijk ziek maken. Maar vaak is er weinig verspreiding tussen mensen.' Om ook andere mensen te kunnen infecteren, moet het virus zich eerst genetisch aanpassen.

Veel virussen lassen voor zo'n aanpassing een soort tussensprong in. De virussen besmetten eerst een landbouwdier, dat vervolgens ons te grazen neemt. Dat geeft het virus meer tijd zich voor te bereiden op de menselijke gastheer.

Goed broeinest

Chinese dierenmarkten staan bekend als het perfecte broeinest voor zulke sprongetjes. Op die markten worden allerlei levende diersoorten verhandeld, en is de hygiëne zacht gezegd niet altijd opperbest.

Een vleermuis die in veevoer poept kan bijvoorbeeld een coronavirus overbrengen naar een varken. Een mens kan dat virus vervolgens binnenkrijgen en er ziek van worden.

Het gebeurt vaker

Het virus SARS sprong in 2002 bijvoorbeeld over van vleermuizen naar civetkatten, die weer mensen besmetten, denken wetenschappers. En in 2013 was het raak met de vogelgriep. Die sprong van wilde vogels over op kippen en daarna op mensen.

Bij het nieuwste coronavirus is oorsprong herleid tot de hoefijzerneuzen, een kleine vleermuizensoort. Vleermuizen worden in China soms als delicatesse opgediend, dus het virus kan in theorie direct op de mens zijn overgegaan. Maar de kleine hoefijzerneuzen fladderen vooral vrij rond, dus vermoedelijk diende een (nog onbekend) landbouwdier als tussenstap.

Verbieden is moeilijk

De oorsprong van al die made in China-ziekten is dus vrij duidelijk. Begin 2019 waarschuwden Chinese wetenschappers zelfs al voor een nieuwe uitbraak van een coronavirus op de markten voor levende dieren.

Moeten we die markten dan niet gewoon verbieden? Koopmans denkt dat dat lastig ligt. ‘We weten al heel lang dat die wildedierenmarkten in China een probleem zijn. Maar we weten ook dat het cultureel heel diepgeworteld is. Ze zijn in China al meerdere keren verboden, maar gaan telkens ook weer open.’