Hoe werkt zonnebrand?

Een dagje in je Speedo op het strand zonder goede zonnebrand raden we niemand aan. Je wordt geheid zo rood als een kreeft. Maar met een flinke dosis zonnebrandcrème kun je de felle zon wél verdragen. Hoe houdt dat goedje de zon tegen?

De zon straalt. Jij geniet er misschien van, maar je huid staat niet te juichen bij zo’n hele dag op het strand. Naast zichtbaar licht straalt de zon ook ultraviolet licht (uv-licht) naar de aarde. Twee soorten ultraviolette straling, uv-A- en uv-B-licht, dringen door onze atmosfeer en bereiken je huid. Ze komen er zelfs een stukje in. En dat is een probleem, want die straling is nogal energierijk en kan flinke schade aanrichten in je huid. Uv-licht zorgt er bijvoorbeeld voor dat je huid vroegtijdig veroudert. Het kan het DNA in je huidcellen ook beschadigen. Daardoor kunnen er genetische mutaties ontstaan die huidkanker veroorzaken. Daar merk je die dag op het strand niets van, want kanker en veroudering ontwikkel je niet in één dag. Wat je wél direct merkt zijn de nare gevolgen van uv-B-straling: die zorgt dat je verbrandt en rood wordt.

Vangnet voor fotonen

Met goede zonnebrand kun je beide types schadelijke straling goeddeels tegenhouden. ‘Daar zitten uv-filters in, moleculen die de fotonen (lichtdeeltjes) van uv-licht opnemen’, verklaart Wybren Jan Buma, hoogleraar molecuulspectroscopie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij heeft onderzoek gedaan naar moleculen in zonnebrand. Het zijn deze energierijke fotonen die het letsel in je cellen veroorzaken. Buma: ‘Als die zijn verdwenen, richten ze geen schade meer aan.’

De energie van die fotonen komt weer uit de zonnebrandmoleculen vrij als warmte. En met die warmte heeft je lichaam het gelukkig niet zo moeilijk. Er zitten verschillende soorten van deze absorberende moleculen in het goedje. ‘Elk heeft zijn eigen absorptiekarakteristieken’, zegt Buma. ‘Sommige zijn heel goed in het absorberen van uv-B-licht en minder in uv-A. Of andersom.’

Daarnaast zitten in zonnebrand minuscule deeltjes van bijvoorbeeld titaandioxide en zinkoxide die uv-straling ook reflecteren en verstrooien. De fotonen weerkaatsen dus ook op de crème. Buma: ‘Maar dit heeft maar een klein aandeel in de totale werking van de zonnebrand.’

Smeren, smeren, smeren

Toch beschermt zonnebrand ons niet voor honderd procent. Er kan altijd een foton tussendoor glippen. Hoe goed zonnebrand werkt, hangt af van de Sun Protection Factor (SPF). Een smeersel met factor vijftien houdt zo’n 93 procent van de uv-B-straling tegen. Met factor dertig is dat 97 procent. Maar de honderd haal je nooit, zelfs niet met factor vijftig. Die factor zegt ook globaal iets over hoe lang het goedje je beschermt tegen de zon. Met factor tien duurt het grofweg tien keer zo lang voor je verbrandt als zonder zonnebrand. Met factor dertig, dertig keer zo lang. Verbrand je al na tien minuten? Dan moet je ook met factor dertig niet langer dan 300 minuten (vijf uur dus) in de zon bakken. Bovendien moet je bijsmeren, want ook de beste zonnebrand is meestal na zo’n twee uur wel verdwenen. Gewoon doordat je het aan je T-shirt of handdoek afveegt of het wegzweet. Bovendien gaat de werking van de absorberende moleculen een beetje achteruit. Buma: ‘Het kan gebeuren dat ze door de opname van een foton een andere structuur krijgen of dat ze in twee stukjes worden gehakt en het uv-licht niet meer goed absorberen.’ Blijven smeren dus, want anders krijg je toch die rode, pijnlijke kleur. Behalve waar je Speedo zat dan.

Wees royaal

We gebruiken te weinig. Zonnebrand werkt alleen goed als je er flink wat van op smeert. Anders kan het spul zijn factor niet waarmaken. Maar bijna niemand smeert zo royaal als ze bij laboratoriumonderzoek doen als het erom gaat de Sun Protection Factor vast te stellen, zo blijkt onder andere uit onderzoek van de Engelse Royal Pharmaceutical Society. Daarvoor moet je per vierkante centimeter huid twee milligram smeren. Dat is voor je hele lijf ongeveer zo veel als er in een hand past. Of, zoals onderzoekers van de University of Alabama at Birmingham in de VS stellen: smeer drie keer meer op dan je denkt dat nodig is. Het moet zoveel zijn dat je echt je best moet doen om het weg te masseren.