Zeven redenen waarom we verslaafd zijn aan sociale media

Slaaf van je smartphone

Wat is het eerste dat je ’s ochtends doet als je opstaat? En het laatste wat je doet voor je naar bed gaat? Eén keer raden: je smartphone checken. Zeven redenen waarom we verslaafd zijn aan sociale media.

1 Checken wordt automatisme

Voor velen van ons is Facebook checken net zo’n automatisme als ’s ochtends je tanden poetsen. We denken er niet eens bij na. Hoe ontstaat zo’n ingesleten gewoonte? Het begint met een prikkel, zo schrijft de Israëlisch-Amerikaanse bedrijfseconoom en auteur Nir Eyal in zijn boek Hooked uit 2014. Je verveelt je, en dus ga je even op 

Facebook kijken. Je wordt beloond: een paar leuke berichtjes. Daarom pak je de volgende keer als de verveling toeslaat opnieuw je telefoon. En hoe vaker je deze cyclus doorloopt, hoe meer het checken een automatische reactie wordt. Je merkt vaak pas dat je je verveelt doordat je hand naar je smartphone gaat. Bij jeuk krab je automatisch zonder erbij na te denken, ook sociale media verlichten een ‘kriebel’. Verveling, frustratie, stress, besluiteloosheid, eenzaamheid, even geen zin meer in werk of moeite met opstarten: Facebook of Twitter checken onderdrukt heel even deze onplezierige gevoelens.

2 Beloning is onvoorspelbaar

Of het kijken op Facebook of Twitter je iets leuks oplevert is onzeker. Je weet nooit of iemand je update gaat liken en ook niet of iemand zal reageren op je tweet of hem gaat retweeten. Maar dat maakt het juist extra verslavend. De beroemde psycholoog Burrhus F. Skinner ontdekte het principe al in de jaren dertig. Als je wilt dat een dier bepaald gedrag aanleert, kun je het beste dat gedrag niet elke keer belonen, maar slechts zo nu en dan. Hij leerde duiven dat ze wat voedsel konden krijgen door naar een knop te pikken. Kregen ze het voer niet meer elke keer als ze de knop indrukten, maar pas na een willekeurig aantal keren, dan gingen ze nog harder hun best doen. Conclusie: 

als je een tijdje niet beloond wordt voor je inspanningen, wordt het verlangen naar de ‘prijs’ steeds groter. Krijg je die na een aantal pogingen alsnog, dan levert dat een dubbele beloning op: de prijs én het feit dat je verlangen vervuld is. Mede daarom zijn gokverslaafden niet weg te slaan van een fruitautomaat. Het meest verslavend is niet zozeer de prijs die wordt uitgekeerd, maar de spanning: zal ik wel of niet iets winnen?

3 Onwetendheid knaagt

Het bliepje van een nieuw bericht. Dat is o zo lastig om te negeren. Wie kent de marteling niet van niet op de telefoon kunnen kijken, omdat je in de auto zit of bij een sociale gelegenheid bent waar dat absoluut ongepast zou zijn? Wat zou het zijn? Een uitnodiging voor een feest? Een grappige foto? Heeft je vriendin misschien gehoord dat ze die nieuwe baan heeft gekregen? Nieuwsgierigheid is een van de meest basale drijfveren van de mens. Nieuwsgierigheid is een gat in onze kennis dat erom vraagt gedicht te worden, is de verklaring van de Amerikaanse gedragseconoom George Loewenstein van Carnegie Mellon University. Het geeft ons het nare gevoel dat er iets ontbreekt. Een groot deel van de reden dat het bekijken van je berichten zo goed voelt, is dat het een einde maakt aan het niet weten, de onzekerheid die aan ons knaagt. Hoe zekerder we zijn dat 

een stukje informatie de puzzel oplost, hoe nieuwsgieriger we zijn. En hoe meer we al weten, hoe nieuwsgieriger we worden naar wat ontbreekt. Vijftig ongelezen berichtjes bijvoorbeeld wekt nauwelijks nieuwsgierigheid op. Eén ongelezen berichtje daarentegen vraagt er gewoon om om bekeken te worden. En niet straks als je weer naar huis gaat, maar nu onmiddellijk!

4 We vinden je leuk!

Wat als je vandaag op je werk zou komen en overladen zou worden met complimentjes. ‘Gave broek heb je aan.’ ‘Grappige opmerking die je net maakte.’ ‘Goede muzieksmaak heb je.’ Waarschijnlijk zou je denken dat iedereen gek was geworden. Maar geef toe, het zou ook goed voelen. In het echte leven gaat het helaas nooit zo. Maar sociale media zijn een groot warm bad van complimenten. De likes, de retweets, ze geven de sociale bevestiging waar we allemaal zo naar hunkeren. Ze vertellen je: we vinden je leuk! Niet alleen de likes geven ons die egoboost, zeggen psychologen. De foto’s van de bijzondere dingen die je gedaan hebt, al je vrienden: het zijn dingen die duidelijk maken dat je het best goed doet. En dat is vooral fijn als je zelfvertrouwen het laat afweten. Mensen die zich slecht over zichzelf voelen, kijken vaker naar hun Facebookprofiel, bleek uit onderzoek van onder 

meer de University of Wisconsin. De onderzoekers gaven de ene helft van hun proefpersonen negatieve feedback op een praatje dat ze even tevoren hadden gehouden, de andere helft neutrale. Vervolgens mochten de proefpersonen uit vijf verschillende activiteiten kiezen. De groep die negatieve feedback had gekregen koos er veel vaker voor om hun Facebookprofiel te bekijken.

5 De angst om iets te missen

Het liefst zou je lekker een avondje voor de buis blijven hangen, maar toch sleep je jezelf naar dat feest. Want wat als dit nu net een van die party’s is waar iedereen het jaren later nog over heeft? Dan ben jij er als enige niet bij geweest. Het idee dat we misschien wel iets zouden kunnen missen, laat sommige mensen van de ene sociale gebeurtenis naar de andere rennen. En het doet anderen dwangmatig sociale media checken. We moeten even naar Twitter, want wat als er een belangrijk nieuwtje is? Een hele dag niet op Facebook kijken? Onmogelijk. Straks ben je de enige die niet weet dat het uit is tussen Sophie en Bram. In het Engels is er een speciale afkorting voor: FOMO, Fear Of Missing Out.

Evolutionair is de angst iets te missen heel goed te verklaren. Niet weten dat ergens bijvoorbeeld een nieuwe bron van voedsel te vinden was, kon in de oertijd letterlijk