Weerweetjes: wist je dit al over ijzel?
IJzel is glad, ijzel is moeilijk zichtbaar, ijzel is verraderlijk. Allemaal waar. Maar er valt echt nog meer te weten over 'black ice'.
Wat is ijzel eigenlijk?
IJzel ontstaat als regen door een luchtlaag valt die kouder dan nul graden Celsius is, daar afkoelt en zich als ijs vastzet op bijvoorbeeld wegen. Meestal gebeurt dat aan het einde van een vorstperiode, als er weer zachtere lucht binnenstroomt.
Tijdens hun val door lagere, ijskoude luchtlagen koelen de druppels af tot onder het vriespunt. Maar voordat ze zijn veranderd in een stukje ijs, vallen ze op de grond. Daar bevriezen ze vervolgens wél direct. Dat proces heet ijzelen. IJzel is dus geen regenvorm op zich, het is het gevolg van onderkoelde regen.
Is ijzel hetzelfde als een ijsregen?
Als druppels tijdens hun val wél bevriezen noemen we dat een ijsregen. Bevroren druppels vallen dan al zachtjes tikkend neer. En als 'gewone' regen op een bevroren ondergrond valt en vervolgens bevriest, is het resultaat ook hetzelfde: de grond wordt bedekt met een spekglad laagje ijs. Het onderscheid tussen de verschillende vormen van 'koude regen' wordt vooral door meteorologen gemaakt: in de volksmond heet het allemaal ijzel. Maar er is dus wel degelijk verschil.
Waarom is ijzel doorzichtig?
In het Engels heet ijzel black ice: je kijkt er dwars doorheen naar het donkere wegdek. IJzel vormt zich het beste als het zachtjes regent en niet hard waait. Zo komen er minder belletjes en wervelingen in het ijs. Daardoor zou het wit kunnen worden en daardoor beter zichtbaar. IJzel bevriest langzaam en gelijkmatig en het is steevast een dun laagje. Daardoor kun je er makkelijk doorheen kijken en dat is precies wat het zo verraderlijk maakt: want als je niet doorhebt dat het er ligt, glijd je zeker uit.
Ging het ooit helemaal mis in Nederland door de ijzel?
De recente geschiedenis kent een paar zeer zware ijzelperioden. Op 2 maart 1987 was er volgens het KNMI sprake van een ware 'ijzelramp' die in eeuwen niet was vertoond. In het noordoosten vormde zich een dikke ijslaag doordat het regende tijdens een vorstperiode.
Op veel plekken viel de elektriciteit uit, bomen braken af en verkeer was amper nog mogelijk. De schade liep in de miljoenen. Op sommige plaatsen bleef de ijzel bijna twee weken liggen. Iets vergelijkbaars deed zich voor in januari 2016, ook in het noorden. Er vielen zeshonderd gewonden (vooral botbreuken), het verkeer lag plat en veel scholen gingen dicht.
Hebben alleen mensen last van ijzel?
Zeker niet. Tijdens de ijzelramp van 1987 werden bijvoorbeeld veel dieren in hun slaap overvallen door de ijzel. Ze veranderden in ijsklompen en vroren dood. Dieren die de ijzelval overleefden hadden daarna vaak moeite voedsel te vinden, omdat dit ook door een ijslaagje was bedekt.
