Overtuigd van je eigen gelijk? Misschien zit je toch wel mis

Ja hoor, je hebt het alwéér bij het rechte eind. Of heb je een vriend die altijd overtuigd is van z'n gelijk? Check of jullie voor de gek worden gehouden door deze drie psychologische valkuilen.

Fatti Burke

Je bevindt je in goed gezelschap hoor, als je je ongelijk niet inziet. We lijden allemaal namelijk weleens aan tunnelvisie. Dat is een denkfout die ervoor zorgt dat je je eigen overtuiging makkelijk bevestigd ziet. ‘Het is misschien wel de hardnekkigste fout die er is, en iedereen heeft er last van’, zegt Eric Rassin, bijzonder hoogleraar rechtspsychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Zodra je in de tunnel zit, probeer je niet langer écht uit te zoeken hoe iets zit, maar vooral je eigen mening te onderbouwen. Vervolgens blijk je inderdaad gelijk te hebben. Goh, hoe zou dat toch komen? Check hier of je lijdt aan de drie symptomen van zo'n tunnelvisie.

1. Zoek je alleen naar bevestiging?

‘Tunnelvisie uit zich op verschillende manieren’, zegt Rassin. ‘Je zoekt bijvoorbeeld automatisch eerder naar bewijzen voor je overtuiging dan naar informatie die je overtuiging ontkracht. En je hecht meer waarde aan die bevestigende bewijzen.’

MEER VAN QUESTDat bleek bijvoorbeeld uit een experiment van psychologen van Stanford University (VS) uit 1979. Voor- en tegenstanders van de doodstraf moesten twee verzonnen wetenschappelijke teksten lezen. Een tekst onderschreef het nut van de doodstraf, de ander sprak het effect juist tegen.

De beschreven artikelen waren wat betreft kwaliteit, structuur en overtuigingskracht hetzelfde. Toch vonden de proefpersonen het verhaal dat bij hun overtuiging paste beter dan het andere.

2. Draai je onduidelijke info in jouw voordeel?

Door tunnelvisie zie je ook dubbelzinnige informatie als bewijs. Bij het zinnetje ‘twee mannen overleggen hoe ze het beste een boot kunnen opblazen’ denk je misschien al snel aan terrorisme. Terwijl het zinnetje weinig zegt: misschien hebben ze het wel over een rubberbootje voor in het zwembad. Je interpreteert de informatie zo dat die bij je verwachtingen past.

Sterker nog: onbewust wordt zelfs dat wat je ziet beïnvloed door je overtuiging. Zo waren er in 2005 mensen die zeker wisten dat ze een poema hadden gezien op de Veluwe, terwijl later bleek dat er helemaal geen groot roofdier was. Ze zagen een poema, omdat ze dachten dat er een rondliep.

3. Heeft je overtuiging wel een goede basis?

Maar je mening moet toch wel ergens vandaan komen? Hoe je aan een overtuiging komt, is niet altijd even duidelijk, zegt Rassin. Misschien heb je als kind van je ouders geleerd dat misdadigers de doodstraf verdienen. Dan is de kans groter dat je daar nu een voorstander van bent. ‘Vaak blijft dat wat je als eerste hoort of leest je het beste bij. Dat noemen we het primacy-effect.’

Een overtuiging kan daardoor nogal willekeurig zijn. Zelfs een foutje in je geheugen kan aan de basis staan. Je bent zeker van je eigen herinnering en niet meer te overtuigen van een andere versie van het verhaal. Maar hopelijk ben je door deze argumenten wel bereid je mening nog eens te heroverwegen.